ડૉ. કે.આર. નારાયણન
ડૉ કે આર નારાયણન ભારતના પ્રથમ દલિત રાષ્ટ્રપતિ હતા. નારાયણનો કાર્યકાળ 25 જુલાઈ 1997થી 25 જુલાઈ 2002 સુધી ચાલ્યો હતો. ડૉ. કે.આર. નારાયણન એક પત્રકાર પણ હતા જેમણે ‘ધ હિન્દુ’ અને ‘ધ ટાઈમ્સ ઑફ ઈન્ડિયા’ જેવા અખબારો સાથે કામ કર્યું હતું. નારાયણને લંડન સ્કૂલ ઓફ ઇકોનોમિક્સમાં હેરોલ્ડ લાસ્કી પાસેથી રાજકીય વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો અને 1949માં ભારતીય વિદેશ સેવા (IFS)માં જોડાયા. નારાયણ એક મહેનતું પ્રમુખ તરીકે જાણીતા હતા. કેઆર નારાયણને ત્રિશંકુ સંસદ દરમિયાન સરકાર બનાવવા માટે કોને આમંત્રણ આપવું તે અંગેના નિયમોમાં ફેરફાર કર્યો હતો. તેમના કાર્યકાળ પહેલા ભારતે બહુ ઓછી ગઠબંધન સરકારો જોઈ હતી. ત્યારે નિયમ એવો હતો કે સૌથી મોટી પાર્ટીના નેતાને સરકાર બનાવવા માટે આમંત્રણ આપવામાં આવતું હતું. આ નિયમનો ઉપયોગ ઘોડાના વેપાર માટે થઈ શકે છે.આ નિયમનો ઉપયોગ સરકારમાં વિવિધ ભૂમિકાઓનું વચન આપીને ધારાસભ્યોનું સમર્થન “ખરીદવા” માટે થઈ શકે છે. નિયમમાં ફેરફાર કરીને, આર નારાયણને એક સૌથી મોટી પાર્ટીના નેતા માટે બહુમતી સાંસદોના સમર્થનના પત્રો સબમિટ કરવા માટે એક નિયમ બનાવ્યો કે તે સાબિત કરે કે તેમને ગૃહનું સમર્થન છે. ડૉ. કે.આર. નારાયણને ભારતીય રાજકારણમાં અત્યાર સુધીના સૌથી હિંમતભર્યા નિર્ણયોમાંથી એક દર્શાવ્યું હતું. તેમણે સંસદમાં બે બિલ પરત કર્યા, જેના હેઠળ કેન્દ્ર સરકાર રાજ્ય સરકારને બરતરફ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી હતી. આ એકમાત્ર એવા કિસ્સા છે કે જેમાં બંધારણની પવિત્રતા જાળવવા રાષ્ટ્રપતિએ સીધો હસ્તક્ષેપ કર્યો હતો.
ડો. રાધાકૃષ્ણન સર્વપલ્લી
રાષ્ટ્રપતિ બનતા પહેલા ડો. રાધાકૃષ્ણને 10 વર્ષ સુધી ઉપરાષ્ટ્રપતિ તરીકે સેવા આપી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે તેઓ ભારતના અત્યાર સુધીના સૌથી લાયક રાષ્ટ્રપતિ હતા. તેઓ માત્ર BHU અને આંધ્ર યુનિવર્સિટીના ચાન્સેલર જેવા પ્રતિષ્ઠિત હોદ્દા પર જ નહીં, પરંતુ કલકત્તા યુનિવર્સિટી (1921-1932)માં માનસિક અને નૈતિક વિજ્ઞાનના કિંગ જ્યોર્જ પંચમના અધ્યક્ષ અને ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં પૂર્વીય ધર્મ અને નીતિશાસ્ત્રના સ્પેલ્ડિંગ પ્રોફેસર (1936- 1952) માં પણ કામ કર્યું. 1893માં પશ્ચિમી વિશ્વનું હૃદય ગણાતા શિકાગોમાં પ્રવચન આપનારા સ્વામી વિવેકાનંદ પછી ડો.રાધાકૃષ્ણ બીજા ફિલોસોફર બન્યા જેમણે પૂર્વ અને પશ્ચિમની ફિલસૂફીને એક કરી હતી, જે ઘણા લોકો માટે બે સમાંતર વિશ્વ જેવા છે. રાષ્ટ્રપતિ તરીકે, તેમણે મૃત્યુદંડની નિંદા કરી અને તેમને મળેલી તમામ 57 દયા અરજીઓ સ્વીકારી. દર વર્ષે 5 સપ્ટેમ્બરે તેમના જન્મદિવસને શિક્ષક દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. ડો.રાધાકૃષ્ણનનો કાર્યકાળ 13 જૂન 1962 થી 13 જૂન 1967 સુધી ચાલ્યો હતો.
ડો.એ.પી.જે. અબ્દુલ કલામ
અબ્દુલ કલામને ‘ધ પીપલ્સ પ્રેસિડેન્ટ’ તરીકે ઓળખવામાં આવતા હતા, જે ગૌરવ અને સન્માનના માણસ હતા. એક વૈજ્ઞાનિક જેણે ભારતના મિસાઈલ શસ્ત્રાગારમાં નવા શસ્ત્રોનો ઉમેરો કર્યો. ડૉ. એપીજે અબ્દુલ કલામનું એક વૈજ્ઞાનિક તરીકે અને બાદમાં રાષ્ટ્રપતિ તરીકે ભારતમાં યોગદાન અજોડ છે. કલામ 25 જુલાઈ 2002 થી 25 જુલાઈ 2007 સુધી રાષ્ટ્રપતિ હતા.ભારતના પરમાણુ અને મિસાઈલ કાર્યક્રમમાં તેમના મહાન યોગદાન માટે રાષ્ટ્રપતિ કલામને 1998માં ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતની સેવા કરવા સિવાય, જેને પોતાના માટે કંઈ જોઈતું ન હતું, 2,500 પુસ્તકો, હાથમાં એક ઘડિયાળ, છ શર્ટ, ચાર પેન્ટ, ત્રણ સૂટ અને એક જોડી જૂતા, ડૉ. કલામની નેટવર્થ એટલી જ હતી.
ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ
બિહારના એક સ્વાતંત્ર્ય સેનાની જેમણે દેશને બ્રિટિશ સામ્રાજ્યની ગુલામીની બેડીઓ તોડતો જોયો, ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ ભારતના પ્રથમ તેમજ સૌથી લાંબા સમય સુધી સેવા આપનાર રાષ્ટ્રપતિ હતા. ડૉ. પ્રસાદ તેમની રાજકીય કુનેહ માટે જાણીતા હતા. તેમની એક મહાન માનવતાવાદી તરીકે પણ પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી અને આનો પુરાવો તેમના દ્વારા સ્વીકારવામાં આવેલી દયા અરજીઓની સંખ્યા જોઈને કહી શકાય છે.ડૉ. પ્રસાદે 181માંથી 180 દયાની અરજીઓ સ્વીકારી અને કોર્ટે આપેલી મૃત્યુદંડની સજામાં ફેરફાર કર્યો. તેમને 1962માં ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ 26 જાન્યુઆરી 1950 થી 13 જૂન 1962 સુધી રાષ્ટ્રપતિ હતા.
ડૉ ઝાકિર હુસૈન
ભારતના પ્રથમ મુસ્લિમ રાષ્ટ્રપતિ, ડૉ ઝાકિર હુસૈન એક શિક્ષણશાસ્ત્રી હતા. તેમણે અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટીના વાઈસ-ચાન્સેલર તરીકે સેવા આપી હતી અને જામિયા મિલિયા ઈસ્લામિયાના સ્થાપક સભ્યોમાંના એક હતા. ડૉ. હુસૈન 13 જૂન 1967 થી 03 જૂન 1969 સુધી રાષ્ટ્રપતિ હતા. તેઓ પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ હતા જેઓ પદ પર હતા ત્યારે મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેમને 1963માં ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
પ્રણવ મુખર્જી
તેમના રાજકીય કૌશલ્ય માટે જાણીતા, ડૉ. પ્રણવ મુખર્જી (પ્રણવ દા તરીકે જાણીતા) કદાચ એકમાત્ર એવા રાષ્ટ્રપતિ હતા કે જેઓ દેશના વડાપ્રધાન બનવાનું ચૂકી ગયા હતા. મુખર્જીએ વિવિધ વિભાગોમાં કામ કર્યું, તેઓ એકમાત્ર ભારતીય રાજકારણી હતા જેમની પાસે ત્રણ પોર્ટફોલિયો હતા – સંરક્ષણ મંત્રાલય, નાણા મંત્રાલય અને વિદેશ મંત્રાલય. પ્રણવ દાની રાજકીય કુશાગ્રતા ઈન્દિરા ગાંધી અને જવાહરલાલ નેહરુ જેટલી સારી માનવામાં આવતી હતી. પ્રણવ મુખર્જી 2012 થી 2017 સુધી દેશના રાષ્ટ્રપતિ હતા.
