નવજાત શિશુ માટે માતાનું દૂધ શ્રેષ્ઠ ખોરાક છે, તેથી જ ડૉક્ટરો નવી માતાને બાળક થયા પછી શક્ય તેટલું સ્તનપાન કરાવવાની સલાહ આપે છે. પરંતુ કેટલીક મહિલાઓ માટે તેમના બાળકને સ્તનપાન કરાવવું એક મોટો પડકાર બની જાય છે. આના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં પૂરતું દૂધ ન બનાવવું, સ્તનપાન કરાવવાની સાચી ટેકનિક ન જાણવી, તેનાથી સંબંધિત સમસ્યાઓ વિશે વાત ન કરવી અથવા અસ્વસ્થતા અનુભવવી એ કેટલાક કારણો છે જે નવી માતા માટે સમસ્યા બની શકે છે. પરંતુ આ બધી સમસ્યાઓ વચ્ચે, બાળકને સ્તનપાન કરાવતી વખતે દુખાવો એ એક સમસ્યા છે જે મોટાભાગની માતાઓ અનુભવે છે. પરંતુ આ એવી સમસ્યા નથી જેની સારવાર શક્ય નથી. સ્વાતિ ગૌર સમજાવે છે કે શા માટે ઘણી સ્ત્રીઓ માટે સ્તનપાન કરાવવું મુશ્કેલ કાર્ય બની જાય છે.
સ્તનપાન દરમિયાન પીડા પાછળ આ કારણો છુપાયેલા હોઈ શકે છે-
લોન્ચ કરવામાં સમસ્યા-
શરૂઆતમાં, બાળકને નિપલને યોગ્ય રીતે કેવી રીતે પકડી રાખવું તે ખબર હોતી નથી, જેના કારણે તે સંપૂર્ણપણે દૂધ પી શકતો નથી અને નિપલ પર વધુ પડતું દબાણ આવે છે. તેને એન્ગોર્જમેન્ટ કહેવામાં આવે છે અને સ્તનની ડીંટીઓમાં દુખાવો અથવા ચાંદા પેદા કરી શકે છે.
અતિશય દૂધ સ્ત્રાવ-
કેટલીક સ્ત્રીઓ ખૂબ દૂધ ઉત્પન્ન કરે છે અને બાળક તેને સંપૂર્ણ રીતે પી શકતું નથી. જ્યારે આવું થાય છે, ત્યારે સ્તનો ફૂલી શકે છે અને તીવ્ર દુખાવો પણ થઈ શકે છે.
બેક્ટેરિયલ ચેપ –
જો સ્તનના પેશીઓમાં બેક્ટેરિયલ ચેપ હોય તો, સ્તનોમાં લાલાશ, સોજો, તાવ અને તીવ્ર પીડાની ફરિયાદો હોઈ શકે છે.
ફંગલ ચેપ –
આ ચેપને થ્રશ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આમાં, સ્તનની ડીંટી અને સ્તનોમાં ખંજવાળ, બળતરા અને તીવ્ર પીડાની ફરિયાદો હોઈ શકે છે.
દૂધનું ઓછું ઉત્પાદન
જો બાળક શરૂઆતમાં સારી રીતે સ્તનપાન કરી શકતું નથી, તો ધીમે ધીમે દૂધનું ઉત્પાદન ઓછું થવા લાગે છે અને જો આ લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહે તો દૂધનું ઉત્પાદન સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ શકે છે. આ ઉપરાંત માતા તણાવમાં હોવાથી પણ દૂધ ઉત્પાદનમાં અવરોધ ઊભો થાય છે.
દૂધની નળીઓમાં અવરોધ-
દૂધની નળીઓ એ માતાના સ્તનમાંથી બાળકના મોં સુધી ખોરાક પહોંચાડવાનું માધ્યમ છે. પરંતુ જો તેમાં કોઈ પ્રકારનો અવરોધ કે ગઠ્ઠો હોય તો દૂધનો પુરવઠો ઓછો થઈ જાય છે.
સ્તનની ડીંટી પર ઘા-
નવજાત શિશુ એક સમયે વધુ દૂધ પી શકતું નથી, તેથી તેને વારંવાર સ્તનપાન કરાવવું પડે છે. જેના કારણે સ્તનો પર ઘા થાય છે.
ઉકેલ શું છે?
બાળકને યોગ્ય મુદ્રામાં પકડી રાખવું-
ધ્યાન રાખો કે ખોરાક આપતી વખતે બાળકનું મોં સંપૂર્ણ રીતે ખુલ્લું હોય જેથી તે સ્તનની ડીંટીને સંપૂર્ણપણે મોંમાં લઈ શકે અને તેની ચિન તમારા સ્તનને સ્પર્શી રહી હોય. તેમજ બેસીને હંમેશા દૂધ ખવડાવો.
વધારાનું દૂધ દૂર કરો-
કેટલીકવાર, વધુ પડતું દૂધ ઉત્પાદન સ્તનોમાં સોજો અને પીડાનું કારણ બની શકે છે. જો આવું થાય, તો ખોરાક આપતા પહેલા વધારાનું દૂધ દૂર કરો, આ બાળકને ખોરાક આપતી વખતે પીડાને અટકાવશે.
ઠંડુ અને ગરમ ફોમન્ટેશન-
દુખાવાની સ્થિતિમાં તેને ગરમ કપડાથી લગાવવાથી સોજા અને દુખાવામાં આરામ મળે છે. કોલ્ડ કોમ્પ્રેસ પણ પીડાની લાગણી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
આરામદાયક મુદ્રામાં બેસો-
બાળકને ખવડાવતી વખતે, મોટા ઓશીકા પર એવી રીતે સૂઈ જાઓ કે તમે સીધા બેસી શકો અને વધારે વાળ્યા વિના બાળકને ખવડાવો. લાંબા સમય સુધી એક જ સ્તનમાંથી ખવડાવશો નહીં.
દર્દ દૂર કરતી દવાઓ-
ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ પીડા રાહત આપતી દવાઓ અથવા લોશનનો ઉપયોગ કરો. આનાથી માત્ર દુખાવામાં રાહત મળશે નહીં પણ ઘાને ઝડપથી રૂઝવામાં પણ મદદ મળશે.
(એકોર્ડ સુપર સ્પેશિયાલિટી હોસ્પિટલ, ફરીદાબાદના સિનિયર ગાયનેકોલોજિસ્ટ ડૉ. દિવ્યા કુમાર સાથેની વાતચીતના આધારે)
આ ઉપાયો પણ અજમાવી જુઓ-
-પૌષ્ટિક ખોરાક લો જેથી પૂરતા પ્રમાણમાં દૂધનું ઉત્પાદન થઈ શકે.
-ખાસ કરીને રાત્રે બાળકને ખવડાવો, જેથી દૂધ એકઠું ન થાય.
-જ્યારે વધારાનું દૂધ બને ત્યારે તેને મશીનની મદદથી અથવા હાથ વડે દબાવીને બહાર કાઢીને સ્ટોર કરી લો.
– સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ માટે ખાસ બનાવેલ ઇનર્સ જ પહેરો જેથી સ્તનોને ટેકો મળી શકે.
– સ્તનની ડીંટડીઓની સ્વચ્છતાનું સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખો અને બાળક દૂધ પી લે પછી તેને નરમ કપડાથી સાફ કરો જેથી કોઈ પણ પ્રકારના ચેપનો ભય ન રહે.
