આજે સમગ્ર વિશ્વમાં ઘણી સ્ત્રીઓ સખત મહેનત અને અભ્યાસ પછી સારી અને ઉચ્ચ પદની નોકરી કરી રહી છે. ઇતિહાસમાં ઘણી સ્ત્રી નાયિકાઓની ભૂમિકા મહિલાઓની સ્થિતિમાં પરિવર્તન લાવવામાં અગ્રણી છે. ભલે આજે મહિલાઓ મેડીસીનનો અભ્યાસ કરીને મેડીકલ ડીગ્રી મેળવી રહી છે, એન્જીનીયર બની રહી છે, પરંતુ આ ક્ષેત્રોમાં જોડાઈને ભવિષ્યમાં મહિલાઓ માટે જે માર્ગો ખુલે છે અને પ્રેરણારૂપ બને છે તેવી મહિલાઓની ભૂમિકા મહત્વની રહેશે.જે યુગમાં મહિલાઓને ઘરની બહાર નીકળવાની પણ છૂટ ન હતી તે યુગમાં તબીબી અભ્યાસ માટે વિદેશ જઈને ભારતની પ્રથમ મહિલા ડૉક્ટર બનવાનો શ્રેય આનંદીબાઈ ગોપાલરાવ જોશીને જાય છે. આવો જાણીએ દેશની પ્રથમ મહિલા ડોક્ટર આનંદી બેન ગોપાલરાવ જોશી વિશે.
આનંદીબેન જોશીનું જીવનચરિત્ર
આનંદી બેન જોશીનો જન્મ 31 માર્ચ 1865ના રોજ પુણેના એક જમીનદાર પરિવારમાં થયો હતો. આનંદીનું અસલી નામ યમુના હતું, જે તેના માતા-પિતાએ રાખ્યું હતું, પરંતુ લગ્ન પછી તેના સાસરિયાઓ તેને આનંદી કહેવા લાગ્યા. એ જમાનામાં છોકરીઓની અટક જ નહીં પણ લગ્ન પછી નામ પણ બદલાઈ જતું. બ્રિટિશ શાસકોએ મહારાષ્ટ્રમાં જમીનદારી પ્રથા નાબૂદ કરી. જે બાદ આનંદીના પરિવારની હાલત ખરાબ થઈ ગઈ હતી. આર્થિક સંકટમાંથી પસાર થઈ રહેલા પરિવારે આનંદીના લગ્ન 9 વર્ષની ઉંમરે ગોપાલરાવ સાથે કરાવ્યા. ગોપાલ રાવ 25 વર્ષના હતા અને તેમની પ્રથમ પત્નીનું અવસાન થયું હતું. ગોપાલ રાવ આનંદી કરતા 16 વર્ષ મોટા હતા.
14 વર્ષની ઉંમરમાં બન્યા માતા
જોકે, તેના પતિ અને સાસરિયાઓ આનંદીને ખૂબ જ પ્રેમથી રાખતા હતા. 14 વર્ષની ઉંમરે આનંદી માતા બની હતી. પરંતુ તેમનું નવજાત બાળક કોઈ ગંભીર બીમારીથી પીડિત હતું, જેના કારણે જન્મના 10 દિવસ પછી તેનું મૃત્યુ થયું હતું. બાળકને ગુમાવવાનું દુઃખ આનંદી માટે અસહ્ય હતું પણ તે કોઈ પણ બાળકને આ રોગથી મરવા નહીં દેવાનો મક્કમ હતો.
આનંદીબેનની ડોક્ટર બનવાની સફર
આ ધ્યેયને લઈને આનંદીએ ડૉક્ટર બનવાનું નક્કી કર્યું અને પોતાની ઈચ્છા પતિને જણાવી. તેના પતિએ આનંદીને ટેકો આપ્યો. પરંતુ સમાજ અને તેના પરિવારના સભ્યો આનંદીની ટીકા કરવા લાગ્યા. આટલું બધું હોવા છતાં, ગોપાલરાવે આનંદીને મિશનરી સ્કૂલમાં મોકલી અને તેને શિક્ષણ અપાવ્યું. પછી કલકત્તાથી તેમણે સંસ્કૃત અને અંગ્રેજીનો અભ્યાસ કર્યો. 1880 માં, ગોપાલરાવે અમેરિકામાં મેડિસિનનો અભ્યાસ કરવા વિશે સંપૂર્ણ માહિતી એકત્રિત કરવા માટે એક પ્રખ્યાત અમેરિકન મિશનરીને પત્ર લખ્યો. પરિવાર અને સમાજ તેના અભ્યાસ અંગે સહમત ન હતા, તેથી વિદેશ જઈને અભ્યાસ કરવાનો ઘણો વિરોધ થયો. પરંતુ આનંદીની જીદ અને તેના પતિનો સાથ તેના ધ્યેયના માર્ગમાં કોઈને આડે આવવા દેતો ન હતો.
અમેરિકાથી ડોક્ટરેટની ડીગ્રી લીધી
આનંદીએ પેન્સિલવેનિયામાં વિમેન્સ મેડિકલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. આ માટે તેણે પોતાના તમામ દાગીના વેચી દીધા. કેટલાક લોકોએ આનંદીને આ પગલામાં સાથ આપ્યો અને તેને મદદ કરવા માટે 200 રૂપિયાની મદદ કરી. આનંદીએ માત્ર 19 વર્ષની ઉંમરે એમડીની ડિગ્રી મેળવી હતી. આ ડિગ્રી મેળવનાર તે પ્રથમ ભારતીય મહિલા હતી. બાદમાં, આનંદીબાઈ ભારત પરત ફર્યા અને કોલ્હાપુરના રજવાડામાં આલ્બર્ટ એડવર્ડ હોસ્પિટલના મહિલા વોર્ડમાં ઈન્ચાર્જ ડોક્ટર તરીકે નિયુક્ત થયા. પરંતુ તેની તબીબી પ્રેક્ટિસ દરમિયાન તે ટીબીની બીમારીનો શિકાર બની હતી. આનંદીબાઈનું 26 ફેબ્રુઆરી 1887ના રોજ માત્ર 22 વર્ષની વયે બીમારીને કારણે અવસાન થયું હતું.
